Οι δύο όψεις ενός Νάρκισσου

Το προφίλ του Νάρκισσου

    Οι περισσότεροι έχουμε γνωρίσει ή έχουμε συναναστραφεί με ένα Νάρκισσο κάποια στιγμή στη ζωή μας.  Επομένως, το προφίλ του δεν μας είναι εντελώς ξένο. Ένας Νάρκισσος, όπως γνωρίζουμε, αναζητά συνεχώς την προσοχή και τον θαυμασμό από τους άλλους. Βλέπει τον εαυτό του ως «διαφορετικό», ξεχωριστό, μοναδικό και θεωρεί πως διαθέτει ικανότητες που οι άλλοι στερούνται. Με άλλα λόγια, πιστεύει πως είναι ανώτερος και πως αξίζει αυτονόητα και ιδιαίτερα δικαιώματα. Παρουσιάζει συμπεριφορές υπεροψίας, αλαζονείας, ενώ συχνά προσπαθεί να επωφεληθεί μέσα από τις διαπροσωπικές του σχέσεις και να εκμεταλλευτεί καταστάσεις και πρόσωπα. Ακόμη, προκειμένου να διατηρήσει το status του στα επιθυμητά επίπεδα, αναπτύσσει έντονη ανταγωνιστικότητα σε διάφορους τομείς (π.χ. είναι ο πιο έξυπνος, ο πιο ελκυστικός, ο πιο κοσμογυρισμένος, ο πιο αθλητικός, ο πιο εργατικός, ο πιο πετυχημένος, κλπ). 

    Οι άλλοι είναι για το Νάρκισσο κατώτεροι και μεταχειρίζονται ως «υπήκοοι» και ως θαυμαστές του. Δεδομένου αυτού, αντιλαμβάνεται τις σχέσεις τους ως πηγές επιδοκιμασίας και επικύρωσης. Στην αρχή μιας ερωτικής σχέσης, ο Νάρκισσος εξιδανικεύει το σύντροφό του, καθώς μέσω αυτού εξιδανικεύεται και η δική του αξία, ενώ συγχρόνως απαιτεί να λαμβάνει ικανοποίηση σε όλες τις πτυχές της σχέσης. Αργότερα, όταν πλέον δεν ικανοποιείται επαρκώς μέσα στη σχέση, τείνει να υποτιμά το σύντροφό του. Δεν διαθέτει ενσυναίσθηση, δηλαδή δεν είναι πρόθυμος να ταυτιστεί με τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, ενώ συχνά φθονεί τους γύρω του ή θεωρεί πως οι άλλοι τον φθονούν. Γι΄αυτό, είναι δύσκολο να συνάψει και να διατηρήσει κανείς σχέση με ένα Νάρκισσο.

Η άλλη όψη

    Ωστόσο, το ναρκισσιστικό στυλ προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από ένα δίπολο: αίσθηση μεγαλείου και προστασία εαυτού. Παρά το γεγονός ότι ο Νάρκισσος προσδοκεί θετικά συναισθήματα μέσα από το θαυμασμό που λαμβάνει, παράλληλα βρίσκεται σε επαγρύπνηση για πιθανές απειλές που μπορεί να βλάψουν το κύρος του. Μιας και η αυτοεκτίμηση του εξαρτάται από την επιδοκιμασία των άλλων, θα κάνει τα πάντα για να λάβει όλα τα θετικά σχόλια, ενώ συγχρόνως θα προσπαθήσει πάση θυσία να προστατευτεί από καταστάσεις όπου δεν είναι το επίκεντρο. 

    Συνεπώς, είναι πιθανό να αποφεύγει κοινωνικές συναναστροφές στις οποίες δεν είναι σίγουρος ότι είναι ο καλύτερος ή ο πιο εντυπωσιακός (ή τουλάχιστον έτσι φαντάζεται ο ίδιος), προκειμένου να προστατεύσει την εικόνα του και να μην φανούν τυχόν ανεπάρκειές του. Μάλιστα σε καταστάσεις όπου κάποιος άλλος φαίνεται να έχει το προβάδισμα και να λαμβάνει την προσοχή, ο Νάρκισσος χρησιμοποιεί διάφορα τεχνάσματα, έτσι ώστε να υποβαθμίσει την αξία του άλλου και να στρέψει ξανά όλους τους προβολείς πάνω του. Για παράδειγμα, μπορεί να καταφεύγει σε προσωπική λεκτική επίθεση, να κουτσομπολεύει και να επικρίνει το άλλο άτομο πισώπλατα ή απλώς να αποχωρεί. Φυσικά, η συμπεριφορά του αυτή μπορεί να πληγώσει τους άλλους. Όμως είναι καλό να γνωρίζουμε ότι συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο για να προστατεύσει την υπερηφάνεια του και το εγώ του, και όχι με σκοπό να προκαλέσει πόνο.

Από που προέρχονται αυτά τα χαρακτηριστικά;

    Τα άτομα με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά υπήρξαν μοναχικά ως παιδιά. Δεν βίωσαν την  τρυφερότητα, την προσοχή, την κατανόηση και τη συναισθηματική εγγύτητα από τους γονείς τους. Ένιωθαν διαφορετικοί και συχνά απορρίπτονταν από τους συνομηλίκους τους. Ως υποκατάστατο της συναισθηματικής κάλυψης, η οποία έλειπε, λάμβαναν συνήθως υλικές ανταμοιβές από το οικογενειακό τους περιβάλλον ή ικανοποιούνταν όλες τους οι επιθυμίες (όχι όμως οι συναισθηματικές). Πιθανόν να έχουν πέσει και οι ίδιοι θύματα εκμετάλλευσης ή χειραγώγησης στο παρελθόν. Λάμβαναν αγάπη υπό όρους, δηλαδή μόνο αν ανταποκρίνονταν στις υψηλές προσδοκίες και απαιτήσεις των γονέων, άξιζαν την επιδοκιμασία και την αποδοχή. Ως αποτέλεσμα, δημιούργησαν μια εύθραυστη αυτοεκτίμηση, εξαρτημένη από τους άλλους και όχι μια σταθερή εικόνα εαυτού.  Συνεπώς, τα άτομα αυτά μεγάλωσαν σε ένα πλαίσιο με ανεπαρκή ή ανύπαρκτα όρια, συναισθηματική στέρηση, απόρριψη, και με την λανθασμένη πεποίθηση πως τα επιτεύγματα και η επιδοκιμασία ταυτίζονται με την αποδοχή από τους άλλους.

Πώς διαχειριζόμαστε ένα Νάρκισσο;

    Όταν συναναστρεφόμαστε με ένα Νάρκισσο πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη πως αυτό το άτομο δυσκολεύεται να έρθει σε επαφή με τον αυθεντικό του εαυτό, και άρα με το συναίσθημά του, γι΄ αυτό το λόγο χρησιμοποιεί ένα προσωπείο, το οποίο λειτουργεί σαν ασπίδα. Αντί λοιπόν να δίνουμε έμφαση στα επιτεύγματα που μας παρουσιάζει κάθε τόσο, ενισχύοντας του ακόμα περισσότερο το αίσθημα υπεροψίας, είναι προτιμότερο να εστιάζουμε σε μικρές καθημερινές του πράξεις, που δείχνουν καλοσύνη, ενδιαφέρον ή ευγένεια προς τους άλλους ανθρώπους. Με τον τρόπο αυτό θα αντιληφθεί πως ακόμα και τα απλά πράγματα έχουν αξία. Ακόμη, ένας Νάρκισσος είναι πιθανό να χρησιμοποιήσει λεκτική επίθεση, προσβλητικά σχόλια ή επίκριση, πληγώνοντας έτσι τους ανθρώπους γύρω του. Σε αυτή την περίπτωση αντί να επιτεθούμε πίσω, είναι καλό να παραμείνουμε ψύχραιμοι και να του εκφράσουμε με ήπιο και σταθερό τόνο πώς μας έκανε να νιώσουμε, επαναλαμβάνοντας του παράλληλα τα λόγια που μας είπε. Έτσι, τον παροτρύνουμε "να κοιτάξει στον καθρέφτη"  και να δει την πλευρά του άλλου ατόμου, ώστε να καταλάβει πως τα λόγια του έχουν αρνητικό αντίκτυπο κάποιες φορές.

Βιβλιογραφία

Behary, W. T. (2021). Disarming the narcissist: Surviving and thriving with the self-absorbed. new          harbinger publications.

Rasmussen, P. R. (2005). Personality-guided cognitive-behavioral therapy. American Psychological    Association.

Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy. New York: Guilford, 254.